Στην αρχαιότητα χρησιμοποιούσαν την έκφραση “γνώθι σαυτόν”, μια προτροπή στους ανθρώπους να έχουν την επίγνωση του εαυτού τους. Ανάλογες εκφράσεις χρησιμοποιούμε και σήμερα σε περιστάσεις που ενέχουν κάποια πρόκληση. Λόγου χάρη, “πίστεψε στον εαυτό σου” και ”να είσαι ο εαυτός σου”, είναι ίσως οι πιο διαδεδομένες. Ωστόσο, πόσο τον γνωρίσαμε τον εαυτό μας τελικά, ώστε να πιστεύουμε σ’ αυτόν, όταν χρειάζεται; Πώς καταλαβαίνουμε πότε είμαστε ο εαυτός μας; Πιο απλά,τι σημαίνει η λέξη εαυτός;
Από την πλευρά της γλώσσας, ήδη, παρατηρούμε πως η λέξη δεν έχει καθόλου απλή και ευδιάκριτη σημασία. Ακόμα και η επιστήμη της Ψυχολογίας,η οποία είναι η πλέον κατάλληλη για να αποσαφηνίσει τον όρο, δεν το καταφέρνει απόλυτα. Ο κάθε θεωρητικός της, δίνει τη δική του ερμηνεία, επιβεβαιώνοντας την πολυδιάστατη φύση του εαυτού. Διαπιστώνουμε, έτσι την απουσία ενός ξεκάθαρου και περιεκτικού ορισμού της λέξης. Όμως, χάριν ευκολίας, έχει επικρατήσει πως ο εαυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται την ύπαρξή του (D.Burns 1982).
Εμείς και το περιβάλλον μας
Έχοντας επίγνωση των σκέψεων και των συναισθημάτων μας, είναι ευκολότερο να κατανοούμε και τις συμπεριφορές μας. Επίσης, όσο πιο συνειδητοποιημένη η εικόνα μας για τις πεποιθήσεις και τον εαυτό μας εν γένει, τόσο πιο ολοκληρωμένη και η αυτοαντίληψή μας. Συνεπώς, δεν γινόμαστε τόσο εύκολα ευάλωτοι στα εξωτερικά ερεθίσματα, σε γνώμες και κρίσεις του περίγυρου. Βέβαια στην πράξη δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Οι συνεχείς αλληλεπιδράσεις μας με τους (σημαντικούς) άλλους, από τα πρώτα κιόλας χρόνια μας, τείνουν να μας αποσυντονίζουν και σταδιακά να μας απομακρύνουν από τον εαυτό μας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, με το πέρασμα του χρόνου, να μην ξεχωρίζουμε τι είναι δικό μας και τι όχι. Ως κοινωνικά όντα, επιθυμούμε την αποδοχή και την αίσθηση να ανήκουμε κάπου. Εξαιτίας αυτού, μακροπρόθεσμα, υιοθετήσαμε αυτά που μας είπαν ότι είμαστε ή πρέπει να δείχνουμε ότι είμαστε και λησμονήσαμε την πιο σημαντική αλήθεια, τη δική μας. Επιπλέον, αρκετά συχνά κάνουμε ερμηνείες για λόγια και συμπεριφορές άλλων (προς εμάς). Όμως ξεχνάμε ή αποφεύγουμε, άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα να κάνουμε το αντίστοιχο με εμάς τους ίδιους. Η ειρωνεία εδώ είναι πως κατανοώντας, απλώς, τους εαυτούς μας θα συνειδητοποιούσαμε πως δεν χρειάζεται να ερμηνεύσουμε τους άλλους.
Μια ώθηση για αυτοπαρατήρηση
Έχει, λοιπόν, σημασία να στρέψουμε το βλέμμα από έξω προς τα μέσα. Να μας παρατηρήσουμε, να ακούσουμε τη δική μας φωνή, μέσα μας. Τη φωνή που με διάφορους τρόπους μας δείχνει το δρόμο, μα εμείς τη βάλαμε σε σίγαση και δυσκολέψαμε τα πράγματα. Αν κάτι έπρεπε να θέσουμε σε σίγαση είναι οι φωνές του κόσμου. Φωνές που κρίνουν, υποδεικνύουν και έχουν μονίμως ένα λόγο για τις ζωές των άλλων. Είναι σημαντικό να βρούμε τι μας ικανοποιεί και μας πλημμυρίζει με όμορφα συναισθήματα, τι μας κουράζει, μας απορροφά ενέργεια και μας εξουθενώνει. Ένας δημιουργικός τρόπος που μπορεί να μας βοηθήσει να ψάξουμε τις απαντήσεις είναι μέσω δραστηριοτήτων που απολαμβάνουμε. Κι αυτό γιατί όσα αγαπάμε μας συνδέουν με την ψυχή μας,με την αλήθεια μας. Εκφράζουμε τον εαυτό μας τις στιγμές που ασχολούμαστε με κάτι αγαπημένο. Είμαστε αυθόρμητοι και ελεύθεροι τις στιγμές αυτές. Λόγου χάρη, μια βόλτα χωρίς συγκεκριμένο λόγο ή κάποιο είδος τέχνης. Ο αθλητισμός, τα ταξίδια ή ο εθελοντισμός και οτιδήποτε απολαμβάνει κανείς, μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο. Ουσιαστικά, σκοπός είναι να μας δώσουμε την ώθηση να ξεκινήσουμε την παρατήρηση μέσα μας. Μια εξερεύνηση δηλαδή, η οποία όμως θέλει χρόνο, χώρο και αυτοσυμπόνια για να την ξεκινήσεις. Πολύ περισσότερο, ωστόσο, τα χρειάζεται αυτά για να την συνεχίσεις όταν φτάσεις στα δύσκολα και θα θες να κάνεις πίσω. Καθώς δεν είναι εύκολο εγχείρημα, ούτε ευχάριστη, μονάχα, διαδικασία. Κι αν κάνεις την αρχή, αν δημιουργήσεις τη σύμβαση με τον εαυτό σου ότι θα τον αναζητήσεις, σου οφείλεις να την τηρήσεις.
Η διαδικασία σε εξέλιξη
Μια συνειδητή αυτοπαρατήρηση σε φέρνει αντιμέτωπο με ανακαλύψεις και (αυτό)αποκαλύψεις που σου φωτίζουν το δρόμο μα και άλλες πιο σκοτεινές. Συνειδητοποιείς φόβους κρυμμένους ή αιτίες φόβων γνώριμων. Γνωρίζεις στοιχεία σου που ενδεχομένως να μη σου αρέσουν, αλλά εντοπίζεις και θαμμένους θησαυρούς σου που αγνοούσες. Για να παραμείνεις, λοιπόν, πιστός στην απόφαση να ξεκινήσεις αυτή την εξερεύνηση, οφείλεις να δουλέψεις αρκετά ώστε να αποβάλλεις από μέσα σου και από τη ζωή σου, ό,τι δεν είναι συμβατό με όσα θες να χτίσεις. Να απομακρύνεις ό,τι δεν σε εξυπηρετεί και λειτουργεί ως βαρίδιο που σε τραβάει πίσω. Η διαδρομή αυτή, επίσης είναι αρκετά μοναχική. Βγάζει στην επιφάνεια λάθος επιλογές που άθελά σου έκανες, ακολουθώντας τα ίδια μοτίβα, μηχανικά, φέρνοντας όμοια αποτελέσματα κάθε φορά. Είναι ουσιαστικό να γνωρίζεις πως όση λιγότερη επαφή έχεις με τον εαυτό σου, τόσο δυσκολότερο είναι να συνειδητοποιήσεις ακόμα και την ανάγκη που υπάρχει να σε παρατηρήσεις αλλά και να εντοπίσεις τα δικά σου λάθη. Λάθη για τα οποία πιθανότατα να μην ευθύνεσαι που τα έκανες, ευθύνεσαι,ωστόσο να τα αλλάξεις εφόσον τα αναγνωρίσεις! Η διαδικασία, ίσως σε απομακρύνει από κάπου για να κατευθύνει αλλού. Αυτό μπορεί να είναι επίπονο, αλλά μπορεί να αποδειχθεί και υπέροχο. Αδιαμφισβήτητα, είναι ένα ταξίδι με συνεχείς εναλλαγές συναισθημάτων. Τέλος, το ταξίδι σου απαιτεί αποφασιστικότητα, υπομονή και επιμονή, όταν δεν βρίσκεις τις απαντήσεις που ζητάς και όταν νιώθεις να βυθίζεσαι στις σκέψεις σου. Μπορεί να χρειαστεί να κάνεις μερικά βήματα πίσω. Μην φοβηθείς. Πάρε χρόνο και όταν συνεχίσεις, είμαι βέβαιη πως θα ανταμοιφθείς.
Ο προορισμός
Σιγά σιγά, άλλοτε ορατά και άλλοτε χωρίς να το καταλαβαίνεις, αρχίζεις να αποβάλλεις ταμπέλες, γνώμες τρίτων που ποτέ δεν ρώτησες μα και δικές σου περιοριστικές πεποιθήσεις που δεν σε άφηναν να ανθίσεις. Αναδύεται η ανάγκη να αφιερώνεις τον πολύτιμο χρόνο σου μόνο σε όσους και όσα σου βγάζουν το καλό από μέσα σου, και σου αφήνουν μια όμορφη αίσθηση φεύγοντας. Διαπιστώνεις πως ο ίδιος ο οργανισμός σου,με τον τρόπο του, αντιδρά κάθε φορά που βρίσκεσαι σε μέρη όπου δεν μπορείς να εκφραστείς άνετα και ελεύθερα, που σε πικραίνουν, σε λογοκρίνουν, σε μικραίνουν. Ακόμα και τις φορές που μπορεί να παίρνει το λόγο ο κριτής μέσα σου ή σε στιγμές που επιστρέφεις σε παλιές συμπεριφορές και άσχημες σκέψεις, ακόμα και τότε, μπορείς να επαναφέρεις τον εαυτό σου ή να αναζητάς βοήθεια. Και είναι πολύ γενναίο να ζητάς βοήθεια! Κατ’ουσίαν, εκπαιδεύεσαι πως να συνδέεσαι με τον εαυτό σου κάθε φορά που νιώθεις να απομακρύνεσαι. Και μαθαίνοντας τη διαδικασία, τα πράγματα γίνονται πιο ανώδυνα από εκεί κι έπειτα. Κάπως έτσι με τον καιρό αντιλαμβάνεσαι ότι τα κατάφερες. Ότι βρήκες ξανά τον πολύτιμο εαυτό σου! Και ότι θα είσαι πιο καλά εφοδιασμένη/ος για την επόμενη φορά που θα αποστασιοποιηθείς από τον πυρήνα σου. Απογυμνωμένος/η από καθετί ξένο και περιττό, θα μπορείς να πεις πως άξιζε ο κόπος…
